Φιλοσοφία & Ορολογία

H Εθνική Βάση Ενεργών και Σεισμικών Ρηγμάτων (HeDBAF) αποτελεί ένα εργαλείο πολλαπλών χρήσεων, αναβαθμίσιμο και επικαιροποιήσιμο που στοχεύει όχι μόνο στην παροχή κρίσιμων πληροφοριών στην επιστημονική κοινότητα, στους μηχανικούς, στο κράτος και στους απλούς ανθρώπους, αλλά και στην συμβολή σε διάφορες εφαρμογές, όπως η αριθμητική μοντελοποίηση στην ανάλυση σεισμικού κινδύνου ( Seismic Hazard Assessment SHA), ή στην διάδοση τσουνάμι, ή στην παραμόρφωση φλοιού κ.λπ.

Ακολουθώντας τα βήματα της ιταλικής DISS (Database of Individual Seismogenic Sources) και της ισπανο-πορτογαλικής QAFI (Quaternary active faults database of Iberia), η Εθνική Βάση Ενεργών και Σεισμικών Ρηγμάτων (HeDBAF) αποτελεί πηγή πληροφοριών, για τις περισσότερες από τις παραμετρικές πληροφορίες, που μπορεί κανείς να δει με σαφήνεια (είτε πρόκειται για βιβλιογραφικά ή πρωτογενή δεδομένα, εμπειρικές ή αριθμητικές σχέσεις, ή ακόμη και επιστημονική εκτίμηση, όλα συντετμημένα με κλειδιά) ενώ για την εξαγωγή αυτών των πληροφοριών αναφέρεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Αυτό σημαίνει ότι ο τελικός χρήστης έχει στη διάθεσή του την πηγή προέλευσης των παραμετρικών πληροφοριών και τη διάκριση μεταξύ πραγματικών δεδομένων ή οποιουδήποτε άλλου είδους εκτίμησης. Με αυτόν τον τρόπο, η επιστημονική και άκρως εξειδικευμένη ομάδα εργασίας της γεωβάσης δεδομένων διασφαλίζει ότι θα συμπληρωθούν οι περισσότερες παραμετρικές πληροφορίες, αφήνοντας όσο το δυνατόν λιγότερα κενά πεδία.

Για το σκοπό αυτό, το βασικό αντικείμενο της γεωβάσης δεδομένων, δηλαδή οι πληροφορίες που αφορούν την τεκτονική μιας περιοχής, χωρίζονται σε δύο διακριτά, αλλά αλληλένδετα σύνολα δεδομένων: i) τα Ίχνη Ρηγμάτων (ή εδαφικών διαρρήξεων) (Fault Traces: FT) και ii) τις Ρηξιγενείς Ζώνες (Fault Zones: FZ). Ο σκοπός κάθε συνόλου δεδομένων είναι να παρέχει ένα διαφορετικό επίπεδο πληροφοριών που καλύπτει διαφορετικές ανάγκες. 

Σετ Δεδομένων Ιχνών Ρηγμάτων (FT Dataset)

Το σύνολο δεδομένων των εδαφικών διαρρήξεων περιλαμβάνει ίχνη ρηγμάτων / εδαφικών διαρρήξεων) χαρτογραφημένα με την υψηλότερη δυνατή ακρίβεια, πράγμα που σημαίνει ότι είναι ευαίσθητο στην κλίμακα προέλευσης. Η ακρίβεια εξαρτάται από την πηγή των πληροφοριών: μπορεί να προκύψει από ερευνητικές εργασίες, τεχνικές εκθέσεις, ειδικούς θεματικούς χάρτες κ.τ.λ. Η βελτιστοποιημένη κλίμακα οπτικοποίησης είναι μεγαλύτερη του 1:100.000. Ωστόσο, ως επίπεδο του τελικού δημοσιευμένου προϊόντος (διαδραστικός χάρτης), είναι ορατό κατ’ επιλογή σε οποιαδήποτε κλίμακα. Κάθε ίχνος ρήγματος μπορεί να είναι μέρος ενός τμήματος κάποιου ρήγματος ή να αντιπροσωπεύει ένα τμήμα ρήγματος από μόνο του ή να είναι μέρος μιας μεγαλύτερης ρηξιγενούς ζώνης.

Αυτό το σύνολο δεδομένων περιλαμβάνει ρήγματα με μορφοτεκτονικά χαρακτηριστικά, όπως καθρέπτες (ελεύθερες ρηξιγενείς επιφάνειες), (συν-σεισμικές) διαρρήξεις, τεκτονικά πρανή, τριγωνικές επιφάνειες ή μερικές φορές επαγόμενα ρήγματα με βάση γεωμορφολογικά στοιχεία, όπως αλλαγές στην διεύθυνση της κοίτης ποταμών, ευθύγραμμοι πρόποδες, κ.τ.λ. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι γεωμορφολογικές ενδείξεις αποτελούν συμπληρωματικά στοιχεία για την ακριβέστερη χωρική-γεωγραφική τοποθέτηση του ίχνους του ρήγματος και όχι για την ύπαρξη του ρήγματος. Στην περίπτωση σεισμικών ρηγμάτων (σχετιζόμενων με σεισμό), τα ίχνη μπορεί να αντιστοιχούν στις πρωτογενείς εδαφικές διαρρήξεις.

Ο κύριος σκοπός αυτού του συνόλου δεδομένων είναι να παρέχει πληροφορίες απαραίτητες για την επικινδυνότητα επιφανειακών διαρρήξεων. Αυτός ο τύπος εκτίμησης επικινδυνότητας είναι ζωτικής σημασίας για το σχεδιασμό κτιρίων και υποδομών, δεδομένου ότι μια πιθανή μετατόπιση ρήγματος θα μπορούσε να βλάψει την θεμελίωση οποιασδήποτε κατασκευής. Από μια πιο επιστημονική άποψη, η λεπτομερής χαρτογράφηση των ιχνών των ρηγμάτων μπορεί να βοηθήσει στην δημιουργία σεναρίων συνένωσης ή τμηματοποίησης ρηγμάτων. Αυτά τα σενάρια βοηθούν στην εκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας (Seismic Hazard Assessment), καθώς μπορούν να βοηθήσουν στο να προσδιοριστεί εάν μια πιθανή διάρρηξη μπορεί να περιοριστεί ή να διαδράσει με γειτονικά ρήγματα, αυξάνοντας έτσι το δυναμικό μεγέθους ενός σεισμού.

Σετ Δεδομένων Ρηξιγενών Ζωνών (FZ Dataset) 

Το σύνολο δεδομένων των ρηξιγενών ζωνών αντιπροσωπεύει ένα ή και περισσότερα τμήματα ρηγμάτων με παρόμοια γεωμετρικά και κινηματικά χαρακτηριστικά και, κατά συνέπεια, ένα ή περισσότερα ίχνη ρηγμάτων (Fault Traces FT). Προβάλλεται βέλτιστα σε χάρτες μικρής κλίμακας και ως εκ τούτου, δεν υπάρχει ανάγκη για πολύ λεπτομερή χωροθέτηση.

Η διακριτή διαφορά μεταξύ Ρηξιγενών Ζωνών και των Ιχνών Ρηγμάτων είναι ότι η πρώτη περιλαμβάνει σενάρια σεισμικής διάρρηξης (ή σενάρια σεισμικού κινδύνου) και μπορεί να χωριστεί σε ένα ή περισσότερα ρηξιγενή τμήματα. Όσο αφορά τα σενάρια σεισμικού κινδύνου και κατά συνέπεια την εκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό που πρέπει να εκτιμηθεί είναι ο μέγιστος εν δυνάμει σεισμός (Maximum Credible Earthquake).

Ορολογία & Γλωσσάρι

Σεισμικό ρήγμα ονομάζεται το γεωλογικά ενεργό ρήγμα, η ενεργοποίηση του οποίου έχει διαπιστωθεί με ισχυρό σεισμό της ενόργανης ή ιστορικής περιόδου, λόγω παρατηρημένης επιφανειακής συνσεισμικής διάρρηξης είτε με παλαιοσεισμολογική μέθοδο.

Διευκρινίζεται ότι ο ανωτέρω ορισμός δεν αποκλείει την ύπαρξη σεισμικών ρηγμάτων που έχουν προσδιοριστεί με σεισμολογικές, γεωφυσικές, γεωδαιτικές ή άλλες ενόργανες παρατηρήσεις.

Ένα ρήγμα χαρακτηρίζεται ως Ενεργό όταν παρουσιάζει μετατόπιση τουλάχιστον μία φορά κατά το Ανώτερο Πλειστόκαινο (τα τελευταία 126.000 χρόνια περίπου) και κατά συνέπεια μπορεί να αποτελέσει πηγή μελλοντικού σεισμού.

Ένα ρήγμα χαρακτηρίζεται ως ενεργό εάν:

  • έχει δώσει επιφανειακή διάρρηξη με ιστορικό ή σύγχρονο σεισμό
  • έχει δώσει εδαφικές διαρρήξεις χρονολογημένες στην περίοδο Ανωτέρου Πλειστοκαίνου-Ολοκαίνου, όπως έχει διαπιστωθεί με τη διάνοιξη παλαιοσεισμολογικών ορυγμάτων κάθετα στο ίχνος του.
  • μετακινεί ή επηρεάζει (π.χ. πτυχώνει) γεωλογικούς σχηματισμούς του Ανωτέρου Πλειστοκαίνου-Ολοκαίνου
  • κατά μήκος του ρήγματος εμφανίζονται, κατά θέσεις, κατοπτρικές επιφάνειες με γραμμές προστριβής που δεν έχουν διαβρωθεί 
  • εμφανίζει κατά μήκος του χαρακτηριστικούς κρημνούς (escarpments) και τεκτονικά πρανή (scarps)
  • στη βάση των πρανών αναπτύσσονται κορήματα ή κώνοι κορημάτων
  • εμφανίζει κατά μήκος του χαρακτηριστικές γεωμορφολογικές δομές (π.χ. τριγωνικά πρανή κλπ)
  • αποκόπτει ή μετατοπίζει τις κοίτες ποταμών ή χειμάρρων με συστηματικό τρόπο
  • παρουσιάζει ασεισμική ολίσθηση (αποδεδειγμένη με γεωδαιτικές μετρήσεις ή άλλες ενδείξεις)
  • συνδέεται με σεισμικά επίκεντρα της ενόργανης περιόδου ή με ευθυγράμμιση μικροσεισμών
  • έχει δομική σχέση με άλλο γνωστό ενεργό ρήγμα (είναι υποπαράλληλο, εκφύεται, έχει κλιμακωτή γεωμετρία κλπ)
  • συνδέεται με ενεργή ηφαιστειότητα ή θερμές πηγές
  • το πεδίο των τεκτονικών τάσεων που προσδιορίστηκε για την τελευταία ενεργοποίηση του είναι περίπου ίδιο με αυτό που δίνουν οι μηχανισμοί γένεσης των σεισμών στην ίδια περιοχή.

Ένα ρήγμα χαρακτηρίζεται ως Δυνητικά Ενεργό όταν έχει δραστηριοποιηθεί τουλάχιστον μια φορά κατά τη διάρκεια του Τεταρτογενούς (τα τελευταία 2.600.000 έτη). 

Σημειώνεται ότι τα δυνητικώς ενεργά ρήγματα:

  • έχουν επηρεάσει μεν ιζηματογενείς αποθέσεις του Τεταρτογενούς αλλά δεν έχουν επαναδραστηριοποιηθεί κατά τα τελευταία 126.000 χρόνια 
  • δεν υπάρχουν γεωλογικά δεδομένα για άμεση σύνδεσή τους με ισχυρούς σεισμούς.
  • εμφανίζουν μικρό βαθμό συσχέτισης με την κατανομή των επικέντρων μεγάλων σεισμών της ενόργανης περιόδου
  • τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της επιφάνειας του εδάφους με τα οποία συνδέονται (π.χ. ρηξιγενείς επιφάνειες) έχουν σημαντική έως πλήρη διάβρωση
  • υπάρχουν στοιχεία προσδιορισμού τους από γεωφυσικές έρευνες σε περιοχές καλυμμένες από πρόσφατες αποθέσεις
  • η διεύθυνσή τους είναι συμβατή με τις ενεργές τεκτονικές τάσεις που επικρατούν στην περιοχή

Μη ενεργά ρήγματα (Ανενεργά ή Άγνωστης δραστηριότητας ρήγματα) χαρακτηρίζονται εκείνα για τα οποία δεν υπάρχουν γεωλογικές ή άλλες (σεισμολογικές, ιστορικές, παλαιοσεισμολογικές, γεωφυσικές) ενδείξεις για ενεργοποίηση τους τουλάχιστον κατά την Τεταρτογενή περίοδο (τελευταία 2.600.000 χρόνια).